Корчаңгы тай һәм таз малай

Корчангы тай хэм таз малай

«Корчаңгы тай һәм таз малай» татар халык әкияте | «Конек-Горбунок» татарская народная сказка. Балалар өчен татар әкиятләре татарча.Татарские сказки для детей и малышей на татарском и русском языке.

Борын заманда булган бер кеше, аның булган өч улы. Таз булган, ди, кече улы. Болар бер дә ашлык чәчмәгәннәр. Элек боларны әтисе эшләп туйдырган. Әтиләре картайгач, малайлары үсеп җиткәч, боларга әйткән:

– Улларым, дигән, без дә ашлык чәчик, кеше чәчә бит, дигән. Сез улларым, дигән, барыгыз базарга, алып кайтыгыз солы, – дигән.

Болар базарга баралар, алып кайталар биш пот солы. Биш пот солыны бер җиргә илтеп чәчәләр, җирнең буе сиксән сажин була. Чәчәләр дә бер атна торалар. Бераздан җирне барып карыйлар. Карасалар, солы тишелеп чыкмаган. Моны әтиләренә кайтып әйтәләр.

– Әй, улларым, сез солыны чәчмәгәнсез, сатып эчкәнсез, – ди, ышанмый әтиләре. Үзе килә карарга. Барып карый, солы тишелеп чыкмаган.

– Чынлап та солы тишелмәгән, ди, әллә сирәк булганмы? Тагы чәчеп карыйк, – ди.
Базарга китәләр дә тагы биш пот солы алып кайталар. Тагы да шул ук җиргә илтеп чәчәләр. Чәчәләр дә, бер атна узгач, тагын барып карыйлар. Солы тишелмәгән. Күршеләрнеке тишелеп, ямь-яшел булган, ә боларның – – кап-кара. Әтиләренә кайтып әйтәләр.

– Әти, безнең солы тишелмәгән, – диләр. Инде карт ышана.

– Улым, берәр хәл бардыр безнең җирдә, әллә төнлә сакларга барасызмы? – ди.

Иң элек олы малаен сакларга җибәрә.

– Улым, төне буе сакла, йоклама, – ди.
Бу малай сакларга барса да бара, бармаса да бара. Боларның җирләре урман буенда икән. Җир өстенә баргач, бераз тора да тая бу. Ерак түгел була бер кордон, кордонга бара да йоклый бу. Иртә белән иртүк тора да кайта.
– Соң, улым, нәрсә бар, ни күрдең җир өстендә? – ди атасы.

– Ни, ди, анда нәрсә булсын, сандугачлар да сайрамый анда, төне буе йокламадым, – ди.
Әтиләре хәзер уртанчы улын җибәрә.

– Йә, уртанчы улым, син бар әле, син берәр эш чыгара алмассыңмы? – ди.
Хәзер уртанчы малае китә. Уртанчы малае барырга чыккач та, абыйсы йөгереп чыга моның артыннан.

– Энекәш, син ялгыз куркырсың, мин кордонга бардым да йокладым, син дә шулай йокла, – ди.
– Ярар, абый, алай булгач, – дип китә теге.

Җир өстенә керми дә бу. Туп-туры кордонга бара да ятып йоклый. Иртә белән кайта. Әтисе тагын сорый:

– Улым, ни булды? – ди.
– Юк, әти, анда берни дә юк, – ди малай. – Солы тишелеп чыкканмы?

– Юк, тишелмәгән, – ди.

Хәзер моның кече малаена барырга чират җитте бит инде. Бу малайга бер дә көн юк инде. Тазның бер аягында оек белән чабата, бер аягында иске киез итек. Хәзер Тазга әйтә инде атасы:

– Йә, улым, хәзер син бар инде. Синнән берәр эш чыкмасмы, булмады тегеләрдән, – ди.
Таз әйтә:
– Мин барырмын баруын да, ди, миңа бер корык кирәк булыр, берәр киек килеп чыгуы бар, – ди.

Сораганнарын хәзерлиләр дә җибәрәләр Тазны. Китә бу. Җир өстенә бара. Җирнең ике ягында киң ызан калган була, инде бик куе әремнәр үскән икән, шунда кереп ята. Сәгать сигез дә җитә, тугыз да, бернәрсә дә юк. Сәгать унике дә җитә, моның йокысы килә башлый. Никадәр түзәргә тырышса да, йокымсырап китә егет.

Менә бер заман җил-давыл кузгала. Бары моның җире өстендә генә була ул давыл. Бу җил-давыл әле бер башына, әле икенче башына китеп йөри җирнең, тырмалаган шикелле өстерәлеп йөри. Таз аптырый моңа: «Нәрсә икән бу?» – ди. Куркып та китә инде. Өстерәлеп йөри торган нәрсә килеп җитәрәк, ни булса, шул булыр дип сикереп тора да, корык белән кизәнеп суга да. Корык белән сугуы була, моның янына килеп төшә озын чәчле бер хатын. Таз моны акыртып кыйный, теге хатын моңар ялына башлый:

– Син мине кыйнама, мин синең солыңны таң атканчы үстереп җиткерәм, ди. Аннары соң синең нужа вакытың булыр бер заман, менә мин сиңа бирәм бер чәч бөртегемне, ди, шул чәч бөртегенә ут төртерсең, җаныңа ни кирәк, шул булыр, – ди.

Хәзер шулай ризалашып, чәч бөртеген ала да кайтып китә инде егет. Кайтып китә дә ятып йоклый бу. Әтисенә дә әйтми, берсенә дә әйтми. Иртә белән карасалар, Таз мич башында йоклап ята.
– Һай, Таз шайтан, ни арада кайтып яткан әле, – ди әтисе. – Сакламагандыр, Таз шайтан, – ди.

Уяталар моны. Тора.
– Әйдә, җыеныгыз, солы өлгерде, урырга барабыз, – ди.

– Най, юләр Таз! Төн чыкканчы солы өлгерәмени? – диләр.

– Сез дә солы саклап йөргән буласыз, ди, менә мин сакладым да, булдырдым да, ичмасам, – ди Таз.

Тазның сүзенә ышанмыйча, абыйлары карарга китәләр. Барып карасалар, солылары кешенекеннән бер чирек артык үскән, урак тыккысыз куе булган. Хәзер болар бөтен гаиләсен җыеп китәләр уракка. Ике абыйсы, ике җиңгәсе, Таз – барысы да уракка китәләр.

Солыны бер көндә көчкә генә урып бетерәләр. Кояш баегач кына кайталар, шундый яхшы уңган була солы. Солыны болар өч көн бәпкәдә җилләтәләр. Дүртенче көнне бер арба алып кайтып сугалар. Бишенче көнне киптерәләр. Алтынчы көнне яргычка алып китәләр. Җиденче көнне тегермәннән он итеп тарттырып кайталар. Сигезенче көнне – – җомга көн иртә белән – – коймак пешерәләр. Бер куас чиләге коймак изгәннәр болар.

Ике килен пешереп тора, карт белән ике малай ашап бетереп баралар. Таз мич башында ята. Аңар бер коймак та бирмиләр. Әтиләре әйтә:

– Тазга да берәр тәлинкә майлап бирегез, солыны ул булдырды бит, – ди.
Олы абыйсы әйтә:

– Ки, юк өчен кайгырма, калса ашар, калмаса юк, үз тамагыңны туйдыр әле син, – ди.
Шуннан болар ашый торгач, коймак бик аз кала инде.

Хатыннар да утырып ашый. Хәзер тәлинкә төбендә биш-алты гына коймак кала. Шул коймакны җиңгәсе илтеп бирә мич башына. Хәзер Таз бик хурлана бит моңар. Тәлинкәне ала да атып торып җибәрә, тәлинкә дә ватыла, коймаклар да атылып китә. «Их, болар миңа ашарга да бирмиләр икән әле», – ди, елый-елый да бөкрәя дә ята мич башында.

Кич була, төн килеп җитә, Таз уйлап ята. «Менә килеп җитте теге хатынның сүзе, ди, ни булса шул булыр, ул кушканча эшлим әле», – ди. Әтиләре, абыйлары йоклап беткәч, төнлә ишек алдына чыга да теге чәчкә ут төртә бу. Шул вакытта моңар иярләнгән бер тай килеп төшә. Иярендә камчысы да була.

Корчангы тай хэм таз малай экиэт

Бу тай әйтә:

– Атлан, абый, уң ягыма сук, сул ягымнан кан чыксын, китәбез, – ди.

Тайның уң ягына суга, сул ягыннан кан чыга. Китәләр болар. Очалар-очалар, дөньядан бөтенләй юк булалар. Өч көн баралар болар. Өч көн баргач, бер шәһәргә килеп төшәләр. Шәһәр башында бер бәләкәй генә өй була. Шул өйгә килеп керәләр. Ул өйдә бер карчык тора икән. Таз бу карчыктан сорый:

– Әби, бу шәһәрдә падиша торамы? – ди.
– Тора, бәбкәем, – ди карчык.

– Әби, син падишага бармассың микән, аңар хезмәтче кирәк түгел микән? – ди.
– Була, бәбкәем, барып кайтырмын, – ди. Карчык падишага китә. Рөхсәт сорап, барып керә.
– Падиша, ди, сиңа хезмәтче кирәк икән дип ишеткән идем, ди, миндә бер кеше бар иде, – ди.
– Үзе килсен, – ди падиша.

Карчык кайтып әйтә Тазга. Таена атланып китә Таз. Тай барып туктый тегенең капка төбенә:
– Мине шунда син, егет, бәйләп куй да үзең кер. Мине сыйдырса гына яллан, мине сыйдырмаса ялланма, – ди.

Таз рөхсәт сорап керә дә:
– Падиша, сиңа хезмәтче кирәкмиме? – ди.

Падиша әйтә:
– Кирәк, минем алты баш атым бар, шуны бер башың туйдыра алырсыңмы? – ди.
– Туйдырырмын, падиша, минем бер кечкенә таем бар, шул таемны сыйдырсаң, туйдырырмын, – ди.
– Ярар, сыйдырырмын, ди, әнә бәләкәй генә бер бүлмә бар, таеңны шунда ябарсың, – ди.

Алты баш атка алты хезмәтче тоткан була бу. Хәзер алтысын да чыгара да Тазны гына куя. Таз бер көнне карый атларны. Икенче көнне иртә белән тай моңа алтын канат бирә: «Шушы алтын канат белән атларның өстен сыпыр», – ди.
Теге, падиша чыгып җиткәнче, атларның өстен алтын канат белән сыпырып җибәрә, – атлар юган шикелле елык-елык киләләр. Атларны чыгарып бәйли алтысын да. Падиша чыгып карый, исе китә. «Бу нишләткән бу атларны, ди, алты хезмәтче асрап, болай итә алмаганны», – ди, тегеләрне орыша. Бу хезмәтчеләр үзләре дә шаккаталар, үзара сөйләшәләр:
– Юк, диләр, моның берәр хәйләсе бардыр, болай итә алмас иде, без моны саклыйк әле, – диләр.

Беркөнне төнлә сакламакчы булалар. Саклыйлар. Таз чыга да, кичтән алтысына да алты почмакка печән ата да кереп ята, чыгып та карамый. Иртә белән торып чыга да, Таз тагы да шул алтын канат белән сыпырып җибәрә, атларны чыгарып бәйли. Бу алтын канатны качып торган хезмәтче күрә. «Ә, ди, әнә нәрсәсе бар икән аның», – ди. Кереп моны падишага әйтә. Падиша күңеленә салып куя моны: «Ярар», – ди. Тегеләрнең алтысына да расчет бирә дә чыгарып җибәрә, Тазны гына калдыра. Бу шулай байтак гомерләр карый атларны. Падишаның җигә торган атларына хәзер тирә-яктагы кешеләрнең дә исе китә: шундый матур, шундый чиста, картина күк атлар була, ди, болар.

Бер заман тора торгач, падишаның карчыгы үлә. Карчыгы үлгәч, моңар ямансу була инде. Тазны янына чакырып, болар сөйләшеп утыралар. Падиша моңар әйтә:

– Менә, хезмәтчем, ди, синең алтын канатың бар икән. Үзем күрдем, ди. Канаты булгач, аның алтын канатлы кошы да бардыр инде, шул алтын канатлы кошның үзен алып кайтмассыңмы син миңа? – ди.
– Белмим шул, падиша, – ди, Таз әйтә, – мин чыгып уйлап карыйм әле, – ди. Чыга да таен кочаклап елый.
– Их, тайкаем, ди, алтын канатны күргәннәр бит, инде нишләрбез, хәзер миңа шуның алтын кошын алып кайтырга куша падиша, ничек алып кайтырбыз икән? – ди.

Тай әйтә:
– Курыкма, егет, ди, алып кайтырбыз, тик безгә өч көнлек юлга ризык кирәк булыр, өч көннән кайтып җитәрбез. Әгәр дә шул вакытта кайтып җитмәсәк, беткәнебез булыр, падиша безне көтмәсен, – ди.
Падишага кереп әйтә дә, падиша юлга ризык әзерләп бирә, ди. Болар чыгып та китәләр.
Болар барып җитәләр, ди, бер диңгез буена. Диңгез буенда бик зур, бик биек бер тирәк үскән була. Шул тирәкнең очында бер кош оясы була, ди. Шул кош оясыннан өч төрле җеп асылынып тора, ди: берсе кызыл, берсе яшел, берсе зәңгәр. Тай әйтә, ди, хәзер егеткә:

– Менә, егет, мен шул агачның башына, шунда асылынып торган өч җеп булыр, ди. Менә сиңа кайчы, ди, шул җепләрнең яшеленә, зәңгәренә тимә, ди, кызылын кисеп ал да төш, ди, ояга кагыла күрмә, – ди.
Таз менеп китә дә кызыл җепне кисеп алып кесәсенә сала да төшә. Атлана да кайтып китәләр. Кайткан чагында Таз әйтә:
– Их, тай, без җеп кенә алып кайтабыз бит, ди. Падиша безне яңадан җибәрмәсме? Кош калды бит, – ди.
Тай әйтә:

– Күп кычкырма, ди, алтын канатлы кош күптән кесәңдә инде синең, – ди.
Кайтып керәләр, падишага кошны кертеп бирәләр, падиша моны әйбәтләп читлеккә ябып куя. Ярар, булды инде бу хәзер.
Көннәрдән бер көн падиша бик күп җирләргә кодалар җибәреп карый, кыз тапмый. Бу ишетә: бер шәһәрдә Алмас патшаның Йолдыз атлы кызы бар икән. Хәзер уйлый, уйлый да падиша: «Мин моны, ди, хезмәтчегә әйтеп карыйм әле», – ди. Тазны чакырып кертә бу үзе янына.

– Син мине алтын кошлы иттең, кызлы да ит инде, егет, ди. Менә, ди, шундый шәһәрдә Алмас патшаның Йолдыз атлы кызы бар дип ишеттем, шуны алып кайта алмассыңмы? – ди.
– Ярар, падиша, карарбыз, ди. Шулай да тышка чыгып уйлап керим әле, – ди. Чыга да таен кочаклап елый:
– Әй, тайкаем, ди, менә безгә нинди авыр эш бирде бу, ди. Шундый шәһәрдә Алмас патшаның Йолдыз атлы кызы бар икән, ничек алып кайтырбыз инде аны, – ди.

– Һи, егет, ди, аның монысы әле уен гына, соңрак булыр әле дуеннары, ди. Аны алып кайтырбыз, ди. Без кушканны гына эшләсен. Менә безгә нәрсә кирәк: ул безгә бер кораб ясатсын. Диңгез белән барасы, ди. Корабта унике зал булсын, унике залда унике сәгать булсын, ул сәгатьләрнең уникесе дә гел-гел уникегә җитеп туктаган булсыннар, ди. Корабның йөргән тавышы ишетелерлек булмасын, аннары җиде көнлек азык кирәк, – ди.



Падишага шуларны чыгып әйтә. Падишаның риза булмый хәле юк. Бөтен осталарны җыеп, кораб ясарга куша бу. Корабны бер атнадан ясап бетерәләр. Юлга ризык алалар да китәләр болар. Өч көн бардылар, ди, болар. Дүртенче көнне иртә белән бер бик шәп атау янына барып чыктылар. Кызарып кояш чыккан вакытта, тау башында бер йорт күренә, ди. Шул йортның балконында җиде кыз җидесе дә йоклап яталар, ди. Шул вакытта кораб кычкыртып җибәрә, ди. Кораб кычкыртканга, кече кыз уяна, ди. Уяна да тутасын уята, ди:

– Кара әле, түти, ди, әллә нәрсә килеп туктаган түбән су буена, төшеп карыйм әле шуны, – ди.
– Бар, алай булгач, – ди, тутасы әйтә.
Теге төшеп китә, туталары йоклап кала. Кораб янына төшә; ярабби, шундый матур кораб, эченә керсәң, чыгасың килмәс. Ишекләре ачык. Ишек төбендә бер егет карап тора. Кыз сорый моннан:
– Абый, мөмкинме моның эченә кереп карарга? – ди.

– Мөмкин, мөмкин, теләсәң күпме йөр, – ди.

Кыз кереп китә. Таз ишекләрне яба да кораб кузгалып китә. Кыз һаман йөри. Әллә ничә бүлмә монда. Берсенә керә, берсеннән чыга. Йөри торгач, бутала бу, каян чыгасын да белми башлый. Бервакыт моның сәгатькә күзе төшә:
– һи, сәгать унике генә икән әле, тагын бераз йөрим әле, – ди.

Бераз йөргәннән соң, тагы сәгатькә күзе төшә. Сәгать һаман да уникедә. Бу хәзер сизенә башлый инде.
– Мине кая алып барасың? – дип еларга тотына. Егет моңар әйтә:
– Син елама, без сине шундый-шундый бик зур падишага алып кайтабыз, – ди.

Бу туктала хәзер елаудан. Кайта торгач, болар алтынчы көнне кайтып җитәләр. Боларны музыкалар белән бик матурлап каршы алалар. Икенче көнне туй ясыйлар. Туйга бөтен шәһәрдәге кешене җыялар. Бик әйбәт тора башлыйлар падиша белән болар.

Тора-бара бу кыз туганнарын сагына башлый. «Их, дип әйтә» ди, минем башларымны кем монда китереп кертте?» – дип әйтә, ди. Тора-бара падишаны да котырта башлый, ди, бу кыз.
– Бу хезмәтче безне һәлак итәчәк. Аңарчы без аның үзен бетерик, – ди.

Падиша риза була, ди, моңа.
– Нишләтәбез соң алай булгач? – ди.
– Менә аңар хәйлә шул, – ди хатыны, – безнең әтинең сиксән баш аты бар: кырык башы айгыр, кырык башы бия. Алар бик усаллар, ди. Ул айгырлар янына берәү дә керә алмый, алар кергән бер кешене бәреп үтерәләр, аларга ашарга да койма аркылы гына салалар, ди. Аңа шул кырык баш айгырдан кырык баш бияне аерып алып кайтырга кушыйк, ди. Шунда аны айгырлар тибеп үтерерләр, – ди.

– Ярар, алай булгач, – ди падиша, – кушыйк, – ди. Тазны чакырып кертә дә әйтә:
– Менә нәрсә, хезмәтчем, ди, минем бабай булган кешенең бар икән сиксән баш аты, ди. Кырык башы айгыр, кырык башы бия, шул кырык баш бияне кырык баш айгырдан аерып монда алып кайтырга кирәк. Әгәр дә шуларны алып кайтсаң, үзеңне өйләндерәм, бер дигән итеп өй салып бирәм, – ди.

Чыга да егет таен кочаклап елый:
– Их, тайкаем, ди, шундый-шундый атларны алып кайтырга кушты, – ди. Барысын да теге әйткәнчә сөйләп бирә инде.
– Их, егет, – ди, тай әйтә, – минем кирәк булыр көннәрем алда әле, ди. Ярар, барырбыз, тик мин кушканны җиренә җиткереп эшләрсең, ди. Дүрт аягыма дүрт дага кирәк.

Җитмешәр потлы чуеннан дага ясатсын. Муеныма җитмеш потлы чылбыр ясатсын, ди. Аннан соң патша кәгазь язсын: «Алып кайтсаң, әйткән сүземнән таймам», дип әйтсен, – ди.
Хәзер падишага кереп әйтә инде:

– Менә, падиша, мин алып кайтуын кайтырмын, ди. Таш юлдан барасы, аның аягына дага кирәк, ди. Җитмешәр потлы чуеннан дүрт дага эшләт. Атымның муенына җитмеш потлы чылбыр кирәк, – ди.
Падишаның исе китә. Бу кушкач тыңламый булмый бит инде. Бөтен тимерчеләрне җыеп дага ясарга куша. Җиде көн маташып, бары бер аягын гына дагалап куялар. Бөтен эшне бетергәнче биш атна гомер үтеп китә. Тайны дагалап куйдылар. Бер атналык ризык алдылар. Ризыкны алып чыгып киттеләр.

– Уң ягыма сук, сул ягымнан кан чыксын, ди, мин кузгалып киткәндә күзеңне йом, – ди тай.

Атланып чыгып китә. Тай чабып киткән урамда туп төшкән шикелле чокырлар казылып кала. Бөтен халыкның исе китә: «Бу нинди хәл бу?» – дип.
Өч көннән соң, таң алдыннан барып җитәләр болар. Тимер ишекле бик зур таш сарай була бу. Ишекләре бар да йозакланган. Янында беркем дә булмый. Читтәрәк бер бик зур тирәк үскән икән. Корчаңгы тай Тазга шул тирәккә менәргә куша.
– Бар әле, шунда мен, ди. Мин кереп китәрмен дә бераз торгач чыгармын, ди. Уң ягымнан кан чыкса, яныма төшәрсең, бәхилләшербез, минем беткәнем булыр, – ди.

Таз менеп утыра агачка. Тай тирәли чабып әйләнә дә тибеп торып җибәрә ишеккә куш аягы белән. Ишек бераз ярыла.
Икенчеләй әйләнеп килеп тибә. Өченче тибүгә ишек ачылып китә. Барып керә дә айгырлар белән сугыша башлый бу. Айгырларны тибә дә үтерә. Егермесен үтергәч, хәл алырга чыга бу. Таз карый, тайның уң ягыннан кан чыкмаган. «Эш җайланды», – дип, кулын чабып сикергәли бу. Сикергәли торгач ботагы сынып, егылып төшә бу Таз. Тай чабып килә дә: «Мен тизрәк, юньсез, бетерәләр бит үзеңне», – дип, Тазны яңадан агачка мендереп җибәрә. Тай кабат кереп китә. Калган егерме баш айгырны үтерә дә кырык баш бияне теркәп алып чыга. Бик шәп бер бия була алар арасында. Тазны шуңа атландыра да үзе арттан куып кайта.

– Чап тизрәк, югыйсә безне бетерәләр монда, – ди. Чабалар, чабалар, ди, болар. Чаба торгач, бер урманга килеп җитәләр, ди. Урманга килеп җиткән чагында, бер карчык очрый да Тазга әйтә:
– Бәбкәем, кая алып барасың бу атларны? – ди.

– Өйгә алып кайтабыз, – ди Таз.

– Юк, бәбкәем, алып кайта алмыйсыз, хәзер артыгыздан җитешеп үтерәләр сезне, – ди.
Карчык бик ярлы икән, егет аңа бер ак кулъяулык бирә:
– Әби, ди, нужа килгән чагында, күзеңне сөртерсең, ди. Син, әби, ничек булса да куып килүчеләрне безнең арттан җибәрмә инде, – ди.

– Ярар, бала, – ди теге карчык әйтә.
Болар чыгып китәләр. Тегеләр куып килеп җитәләр дигәндә генә, карчык бөтен дөньяны су итә. Тегеләр бүленеп калдылар. Кайтып җитәләр.

Падишаның исе китә. «Ничек алып кайткан да, ничек алып кайткан?» – диләр инде. Шау-шу киләләр.

Хәзер боларга бик зур канушни салдырып, кырык баш бияне үз алдына ябалар инде.
Падиша хатынының тагын эче бик поша башлый инде.

– Их, ди, боларны да алып кайткач, моңа бер хәйлә дә юк икән инде, бу безнең үзебезне дә бетерә икән инде, ди. Ничек тә бетерик без моны, – ди.

Падиша әйтә:
– Ничек итәбез соң? – ди.

– Ясатыйк сиксән чиләк керешле бер казан. Салдырыйк шунда кырык чиләк сөт, кырык чиләк су, ди. Шуны кайнатып чыгарыйк, ди. Кайнатып чыгаргач мин казанга алтын балдагымны салырмын, шуны алып чыгарга кушыйк, ди.

Ул казанга төшеп җитә алмас, пешеп үләр, – ди.

– Менә алай үлсә-үләр шул, – ди падиша.
Тазны чакырып кертәләр. Әлеге эшне әйтеп бирәләр инде:
– Әгәр шул балдакны алып чыксаң, ярты патшалыгымны бирәм, үзеңне өйләндерәм, – ди падиша.
– Ярар, падиша, чыгып керим әле мин, – ди Таз. Чыга да таен кочаклап елый, ди, бу.

– Их, тайкаем, нишләрбез инде, ди. Менә шундый-шун-дый эшләр куштылар бит, – ди Таз.
– Ничек тә алып чыгарбыз, – ди, тай әйтә.

– Тик мин әйткәнне тыңла, ди. Падиша зур мәйдан әзерләсен, бөтен шәһәрдән халык җыелсын, ди. Казан уртада булсын, ди.

Син атлангач, мин мәйданны бер мәртәбә әйләнеп чыгармын – пошкырырмын, ди, икенче әйләнермен – – пошкырырмын, өченче әйләнермен — – пошкырырмын, ди. Өченче әйләнүемдә, син сикереп төшәрсең, ди. Куркып сикермә, казанның суы суынып беткән булыр, – ди.

– Шулай-шулай әзерлә, – дип, кереп әйтә Таз падишага. Падиша риза була. Кәгазь язышалар: әгәр алтын балдакны алып чыкса, ярты падишалыгын Тазга бирергә, шуның өстенә өйләндерергә була падиша.

Таз атлана да тайга, әйләнеп китә. Бер әйләнә – пошкыра, ике әйләнә – пошкыра, өч әйләнә – – пошкыра. Өченче әйләнүендә егет сикереп казанга төшеп китә. Сикереп төшүе була, балдакны авызына кабып алып та чыга. Бөтен гаскәр кул чабып көләргә тотына.

Падиша бик хурлана, падишалыгын бирәсе килми бит инде Тазга.
– Бу алып чыккач, мин дә алып чыкмам микәнни? – ди. – Мин үзем төшеп алам, – ди.

Хатыны кочаклап еларга тотына: «Төшмә!» дип. Бу, аңар карамастан, батыраеп:
Үзем төшәм, – ди.

Бик яхшы бияне иярләп алып килергә куша. Казанны яңадан кайнатып чыгаралар. Падиша биягә атланып, Таз күк, өч тапкыр әйләнеп килә дә, өченчесендә казанга сикереп төшә. Төшеп тә җитми, сөякләре таралып пешеп тә чыга.
Шулай итеп, Таз егет падишаны җиңеп чыкты, ди. Бүген бардым, кичә кайттым, мин дә булдым мәҗлестә. Ун көн уен иттеләр, ун көн туен иттеләр. Сый-хөрмәтнең чиге булмады, үзләре чүмеч белән эчтеләр, миңа чүмечнең сабы гына эләкте.

«Конек-Горбунок» сказка | «Корчаңгы тай һәм таз малай» татар халык әкияте (на русском языке).
Татарские сказки для детей и малышей.

Конек-Горбунок

Жил-был старик со старушкой. У них было три сына: большой был Миколенька, а второй сынок Петинька, а третий — Иванушка-дурачок. Занимались они хлебопашеством; посеяли в поле пашенички десятинку, при большой дороге. Пшеничка очень хороша: растет, расстилается, колосок из нее выбивается. Повадилась в пшеницу неизвестная какая скотина либо зверь какой, пшеничку мнет и колосья рвет.

Вот этот же старичок приехал пшеничку посмотреть — пшеничка помятая и колосья порватые. Приезжает домой, сказывает своим детям: «А вот, ребяты, пшеничка очень у нас хороша, только кто-то ее больно мнет и колосья рвет; надо ее караулить». Ну, сыновья ему говорили: «Надо, батюшка, покараулить». И стали они копиться, кому достанется прежде караулить, в поле нужно будет идти, там ночевать и всю темну ночь не спать.

Досталась первая ночь идти сыну Миколеньке. Он берет вилы и топор, отправляется в поле, в дозор. Он далеко не бежал: у суседа под забором пролежал. Белая заря занялась, и он домой собрался. Восходит на крыльцо, берет за кольцо: «Свет уже! Отпирайте караульному двери!» «Свет уже» услыхали, двери отпирали, караульного пущали. Спрашивают его: «Не видал ли в поле, Миколенька, кого?» Да где же Миколенька увидит? Он в поле не бывал и пшеницу не видал, а у суседа под забором пролежал! Вот хозяин старичок запрег лошадушку и поехал скоро в поле. Смотрит — утром по росе помята пшеница! Приезжает домой и говорит: «Ах, Миколенька, ты проспал! Очень пшеничка помята».

Приходит вторая ночь. Так же Петинька сынок берет вилы и топор, отправляется в поле, в дозор. Он далеко не бежал: у суседа на сушилах пролежал. Поутру отец проезжает в поле — более того поле помято! Приехал домой и говорит: «Петя, ты, знать, вовсе не был? Еще боле помято! »

Вот Ванюшка-дурачок лежит па печи, сопли на клубок мотат и говорит: «Разве вот я, батюшка, пойду, так укараулю». Отец и говорит: «Где тебе, глупому, укараулить! Умные — те проспали, ничего не видали, а тебе уж и вовсе не видать».

Как пришел поздний вечер, Ванюшка слез с печи, подходит к столу, не умаливат никого, взял хлеба каравай, отрезал круг каравая ломоть и пошел во чистое поле. Сидит за кустом, управляется с ломтем.

И вдруг на пшенице осияло: прибегает кобылица-латыница. Вот он к ней ближе и ближе, ползком да ползком. Она пшеницу мнет и колосья рвет, а Ванюшка поближе ползет — цоп ее за гриву!

Скочил на нее верхом, садится к голове спиной, а к хвосту лицом; левой рукой поймал за хвост, а правою рукой бьет по крутым бедрам. Вот эта же кобылица по полю летала, шибко прыгала и бежала: хотелось Ванюшку с себя уронить и до смерти его убить. Нет, Ванюшка сидит ни в чем невредим. Сколько ни рыскала — остановилась, Иванушке покорилась. Иванушка слез, обратал и домой повел.

Шла, шла кобылица за Иванушкой-дурачком и стала ему говорить: «Пусти, Иванушка, меня: я тебе подарю два коня — какова я сама, а третьего коня дам маленького».

Ванюшка и говорит: «Обманешь!» — «Нет, только меня пусти — сейчас они перед тобой явятся». Он подумал да и пустил. Вот кобылица полетела, хвостом завертела. Вдруг являются два коня — любо на них посмотреть и не можно ничем их оценить; третий с ними конек стоит маненький: сам шесть вершков вышиной, а уши три аршина долиной.

Ванюшка сидел за кустом и управлялся с ломтем; привязал этих коней к кусту, пошел к батюшке домой. Пришел к батюшке домой, спросил его отец:

«А что, Ванюшка, не видал ли кого?» Ванюшка запрыгал: «Эх, батюшка, я поймал тройку коней!» Братья смотрят на него и спрашивают:

«А где, Иван, они?» — «У куста привязаны». Пошел Ванюшка позавтракать. Поколе он завтракал, братья в поле побежали, коней пару украли; сели и поехали в Китай-город, на ярманку продавать. Оставили ему только маленького коня. Ванюшка говорит отцу: «Пойдем, батюшка, за конями».

Пошли Ваня с своим батюшкой, пришли — у куста нет коней, один только маленький конек стоит. Ванюшка так рассерчал, плакал и рыдал! «И кто этих коней украл?» Он их больно ругал. Маленький же конек-горбунок говорит Ванюшке:

«Не ругай, Ваня! Твоих коней увели братья твои родные — тебе грех будет!»

Маленький конек говорит: «Айда, садись на меня! В погонь мы погоним, на дороге их догоним!» Сел Ванюшка на конька, полетели по большой дороге — не поспеет Ваня версты считать, и догнали их на большой дороге, и Ванюшка закричал:

«Стойте, воры! Не ваши кони! Зачем вы у меня их украли?» Братья те были разумны, говорят ему: «Мы, Ванюшка, коней не украли, а так их взяли, ведем их в Китай-город продавать. Коней, братец, продадим, а денежки батюшке отдадим». Ванюшка ругаться перестал, и сели вместе, поехали.

Пристигла их на дороге темная ночь. Вот им нужно ночевать; говорят между собой: «Надо бы, братцы, нам огонька поискать!» Смотрят на все четыре стороны — от дороги в стороне огонек виднеется. Ванюшка и говорит: «Поезжай, Миколай, за огнем! Хоть кашицу сварим». Тот сел и поехал.

Ездил, ездил — назад приехал, огня не нашел. Второй брат поехал, и этот не нашел. Ванюшка сел на конька и поехал сам за огнем. Подъезжает к огоньку, а тут не огонь горит, а жар-птицы перо лежит. Ванюшка слез с маленького коня, берет перо и кладет в пазуху. Конек-горбунок говорит Ване: «Не бери это перо: от этого пера велика будет беда!» Ванюшке перо больно показалось — он взял его и поехал; на то место приехал, да хвать — место знать! Братья опять уехали, крадучи. Он сел и полетел за ними в погонь.

Догнал их в Китай-городе. Они видят — дело плохо, думают себе: «Это ведь город — он, дурак, нас свяжет и в кутузку посадит». Вывели коней на базар; человек за человека, Ванюшку бросали, а сами убежали. Ванюшка маненького коня отвел на квартиру, а этих вывел на базар продавать.

Подходят к нему покупатели, спрашивают его:

«Что, молодец, кони твои?» — «Мои». — «Ты что за них просишь?» — «Семь коробов обнов».

Они думают, думают: каких обнов? Если хороших, так ведь много надо. Никто не мог этих коней оценить и никто не мог купить. Пошли, доложили Китайскому царю, что вот у нас, на конной площади, вывел молодец пару коней, не может что за них взять, а мы не можем чего дать. Царь велел кучеру лошадушку заложить; кучер заложил, батюшка-царь оболокся, на конную площадь понесся. Ванюшка стоит с конями, отпрукивает и кнутиком похлопывает.

Подъезжает к нему царь: «Что, молодец, кони твои?» — «Мои, сударь». — «Что за них просишь?» У него была худенька шлычонка; он в деньгах счету не знал, одно сказал, поставил, знашь, на землю, в ямочку, худеньку свою шлычонку: «А вот, царское величество, насыпьте мне ее полну золота». Царь приказал насыпать; Ванюшка денежки брал, коней царю отдавал.

Ванюшка в письмо денежки положил, на свою сторону к батюшке услал. Вот царь приводит коней, отдает конюхам. Они и конюхов не принимают: кусают, и лягают, и близко к себе не подпускают.

Ну, это скоро сказка сказывается, да не скоро дело делается — прошло день и два. Кони воды не пивали и корму не едали.

Докладывают царю конюхи его: «Ваше царское величество, кони корму не едают и нас к себе не подпускают».

Царь и говорит им: «Как же с этим делом быть? Надо старого хозяина искать и спросить, чем нам их кормить».

Пошли, старого хозяина в кабачке нашли: винцо попивает — и каблучок на бочок. Взяли его, за руки подхватили, во дворец к царю потащили.

Вышел царь к нему на лицо, спрашивает: «А чем же нам, Ванюшка, будет ваших коней кормить?

Они нас не знают и близко пас не подпускают». Ванюшка встал и в конюшенку пошел. Взошел — они громким голосом заржали, потому что Ванюшку увидали.

Ванюшка погладил их, и попоил, и корму дал. Они так корм едят, а ни на кого вовсе не глядят. Ванюшка около них ходит тихохочко, и гладит, и чистит их, и так они скорым временем переменились.

Вот царь призывает своих старинных конюхов: «Что же вы, братцы, не умеете так Ванюшкиных коней кормить, не умеете за ними ходить?» Вот царь Ванюшку призвал и все ему рассказал: «Будешь ты, Ванюшка, у меня за всеми конями ходить и за старыми конюхами глядеть».

Как приходит темная ночь, все конюхи зажигают сальные свечи, в конюшенки идут новы. Ванюшка огня не берет, свету не имеет; взойдет в конюшенку, вынет из карману жар-птицы перо — вся конюшенка в огне горит. Коней напоит, накормит, выгладит и почистит. Поутру на широкое подворье выводит, только его они стеклянеются, а у старых конюхов все кони в грязи заваляются.

Вот выходит батюшка-царь коней посмотреть; Ванюшку благодарит, а старых конюхов по шее колотит: они не стараются. И так старые конюхи на Ваню больно серчали и думают себе:

«Огня не берет, свету не имеет. Как он ночью за конями ходит?» В ночное время Ванюшка в конюшенку ночевать забрался, воткнул перышко в стенку — как все равно огонь горит; а старые конюха в дырочку глядят.

Поутру встали, пошли к царю, все ему рассказали: наш-де новый конюх нынче с нами погулял и кой-чего много нам рассказал, что у него есть жар-птицы перо.

«Да я,- говорит,- не то что перо,- хвалится,- и самоё достать могу». Тот же час посланника царь посылает, на лицо Ванюшку приводят; царь и говорит: «Ну-ка, Ванюшка, где у тебя перо?»

— «У меня, ваше .царское вели чество, нету». — «Как?! Конюхи мне рассказали — ты в конюшенку ходишь, свечек не берешь и огня не имеешь; с чем же ты за конями ходишь?» Наднес саблю востру и хочет ему голову срубить:

«Если не отдашь это перо, то голову долой, а отдашь — представлю старшим конюхом!» Ванюшка вынул перо из пазухи и подал царю в белые руки. Царь перо взял, а Ване стакан водки наливал и говорил: «Как же ты, Ваня, вот этим конюхам, когда водку выпивал, им слова выпускал, что не то что это перо, ты и самою хотел достать?»

Ванюшка клялся и божился: «Я в кабаке с ними не бывал, и водки с ними не пивал, и ничего не говорил. Не знаю, что и за птица есть». Ванюшка был один, а конюхов было много. Они все в голос закричали: «Говорил, ваше царское величество!» Царь на него со страхом закричал и говорит: «Заутро достань, а то с живого голову срублю!»

Ванюшка горько заплакал; идет в конюшенку, горько плачет, а конек-горбунок:

«Что, — говорит,- не весел, Ваня, буйну голову повесил?» — «Эх, какая беда на меня, конёчек!

Велит царь достать самоё жар-птицу!» Конь и говорит: «А вот то-то же, Ваня! Я тебе говорил: не бери это перо — от этого пера, велика будет беда. Садись-ка на меня да бери мешок».

Он сел на конька; конек залился, как птица, увез Ваню во дремучий лес далече. Во дремучем лесу была обширная поляна, и середи поляны стояло одно древо, и около этого древа трава была умятая и утолочена. Вот же этот конек стал Ване рассказывать:

«Вот я, Ванюшка, тут встану, а ты вот тут сиди, всю темную ночь гляди и несколько жар-птиц на эту поляну слетятся и сядут все на это древо, и вся поляна как загорится. Ты сиди, не устрашися. Вот они на древе посидят и на землю спустятся и будут играть; поиграют и лягут спать — ты тут сейчас цоп-царап да и в мешок! И как можно крепче держи, и как поймаешь — меня кричи».

Вот Ванюшка выслушал наказ. Пришла темная ночь, птичка по птичке стали летать, и налетело их множество. Вот они на древо все посели; как все слетелись и стали играть, наигрались — легли спать.

Ванюшка тихохочко ползком подполз, одну цопнул да и в мешок. Она, этакая сильна, его с мешком по поляне возит. Ванюшка закричал: «Конек-горбунок! Поймал, да не удержу!» Конек-горбунок перед ним является: «Садись на меня!» Ванюшка сел, а конек полетел.

Прилетел в царство, конька в конюшенку поставил. А царь темны ноченьки не спит, на все на четыре стороны во подзорную трубу глядит.

Ванюшка наутро идет и в мешке жар-птицу несет. Он от него гостинец принимал, и водочкой угощал, и старым конюхам сказал: «А что вы у меня живете как свиньи, только хлеб едите?!» И велел Ванюшке быть над всеми набольшим. Вот от него было им жить жутко: он их лупил чем ни попало.

Царь несколько силы своей потерял — невесту доставал: за тридевять земель, в тридесятом царстве есть Елена Прекрасна, и так он ее желал за себя замуж взять — только день и ночь о ней и думает.

Вот эти старые конюхи собрались, пошли к царю, докладывают, что ваш новый конюх был с нами в трактире и расхвалился: хочет вам достать Елену Прекрасну. Ну, царь сейчас призывает Ваню:

«Как, Ванюшка, ты хочешь достать мне Елену Прекрасну? Если бы ты мне ее достал, я бы тебе половину царства дал. Первое место — подле меня живи, а второе, место — насупротив меня, а третье место — где тебе угодно. И казну дам несметную; а если не достанешь; то с живого голову сыму!»

Ванюшка и говорит: «Знать ничего не могу». Царь говорит, чтобы заутро было сделано.

Ванюшка не весел, буйну голову повесил. Идет в конюшенку, горько плачет. Конек-горбунок спрашивает его: «Что ты, Ванюшка, не весел, буйну голову повесил ниже могучих своих плеч?» Он так плачет, не может во слезах промолвить! «Велел царь мне Елену Прекрасну достать».

— «То-то вот, Ваня, я тебе говорил: не бери это перо — от этого пера велика будет беда. Это еще не беда, а беда впе­реди! Ложись спи, а наутро к царю иди и вели ему тридевять пар сшить разных башмаков, и воли ему накупить три раза по девять бутылок разных. хмельных пойлов».

Ванюшка пошел, царю доложил. У царя через час все поспело. Ванюшку приводят и Ванюшке башмачки отдают: «Башмачки бери, а бутылочки в кошелку клади!»

Сел Ванюшка на коня да и полетел. Его конек-горбунок все горы-долы перепрыгивал, темные леса между ног пускал, а ноги-то как у ежа. Если бы на порядочном коне — было ехать три года, а он на маненьком доехал в три часа и приехал к синему морю.

Через это море мосту не бывает, а за морем Елена Прекрасна живет. И он, где она переезжает на легкой лодке в луговую сторону гулять, он к этим местам подъезжал, полаточку расставлял тонкого белого полотна. Полаточка так белеется, как белый снег.

Разные башмачки как алые цветы цветут; разные напиточки расставил в полатке на полочки — духами все сине море покрыло, а конька за полаточку поставил.

Вот вдруг ветерок потянул на ту сторону синего моря, как Елена Прекрасна вдоль синего моря вышла погулять и видит — полаточка на той стороне белеется, и так смотрит, как в ее лугах словно цветы расцвели. Как цветут цветы лазоревые, а из них духи малиновые.

Закричала своим громким голосом приближенного слугу, сели в легку лодочку да и поехали; на ту сторону переехали, подходят ко полаточке. Она думала — цветы цветут, а то раскрашенные башмачки висят; от бутылочек всякими духами опахивает. Она Ванюшку не узнала, за купца его почитала, башмачки у него покупала; при покупочке бутылочку с Ваней разной водочки выпивала и так головушкой зашатала, словечушко ему сказала:

«А ты, незнамый купец, добрый молодец, угости еще меня, и поедем со мной ко мне на ту сторону, домой». Вот Ванюшка, будь недурен, бутылочку покрепче вынимал, вот стаканчик-то полнее наливал, сам по всей выпивал да и сказал: «Ох, да дай-ка с горя выпью!» А Елене Прекрасной другой наливал.

Елена Прекрасна как второй стаканчик выпивала — и ручками замотала и не знает, чего делать. А конек говорит, за полаткою стоит: «А вот у бабы-то волос-то долог, а ум-то короток! Смотри, Ванюшка, самому тебе, разине бы, в рот не взъехало!» Ванюшка скоро догадался, как за хмельную Елену сохватался да и цоп в мешок!

Ванюшка Елену посадил в мешок, сел на коня да и возвился, как ясен соколок,- и след его простыл! Полетел добрый молодец; приезжает к батюшке к своему царю. Царь обрадовался, к Елене на шею бросался, с Еленой целовался: «У нас не пиво варить, не вино курить — сейчас и за свадебку!»

Вот Елена Прекрасна его к себе близко не подпускала, речь ему одну сказала: «Нет, царь, не должна я с тобой венчаться: я украдена. У меня нету подвенечного платья. Съезди, привези мне его, тогда обвенчаюсь». А уж где же ему ехать? Он за ворота-то боится. Отвечает батюшка-царь: «А куды же я поеду? Где его найду?» — «Кто меня достал, тот и платье мое привезет».

Сейчас царь призывает Вапюшку-дурачка. Ванюшка отдыхает в конюшенке с устатку, ничего не знает. Привели к царю. «Ванюшка, сослужи мне службу, а не службу — дружбу: съезди, нареченной моей невесте привези платье!» — «Батюшка-царь, я не знаю, где взять». Елена Прекрасна Ванюшке все рассказала:

«Ступай,- говорит,- к тому синему морю, где ты меня поймал, там, середи моря, на дне стоит сундук; в сундуке платье лежит. Отопри и возьми, тогда я буду венчаться». Царь со страхом на него закричал: «Живо чтобы достать! С живого голову сниму!»

Ванюшка горько заплакал; в конюшенку идет, в три ряда слезы бегут.

Конек-горбунок спрашивает его: «Что, Ваня, горько плачешь?»

— «Большая беда на меня!» — «Какая беда?» — «Елена Прекрасна приказала достать платье подвенечно». — «То-то, Ваня,- сказал конек,- я тебе говорил: не бери это перо!.. Ладно, ложись спи: дело будет исправно». Ваня лег, не спит — из глаз слезы льют. Конек-горбунок через скорое время подходит и говорит: «Будет, Ванюшка, спать! Пора вставать, нам с тобой ехать горе горевать!»

Сел да полетел добрый молодец. Где его полаточка стояла, тут только пепелок повевает. Подъехали к синему морю; сказал конек-горбунок: «Ванюшка, защурься! Сиди крепше!» Нырнул конек в море, на самое дно, и дошли до сундука; открыли его, платье вынули, в узелок завязали. Сел добрый молодец да и полетел.

Скоро сказка сказывается, да не скоро дело делается. Прошло дела три года. Приехали к царю, поставил Ванюшка своего конька в конюшенку, сам пошел к царю; они сидят с Еленой Прекрасной, чаек кушают, перед чайком водочки попивают. Ванюшка пришел, цветно платьице припес, Елене Прекрасной подал, а царь Ванюшку по головушке погладил и не знает, чем его жаловать. Посылает Ваню в конюшенку новых коней заложить: хочется с Еленой покататься, дабы .скорехонько обвенчаться. Елена же Прекрасна царю говорит: «Из вас из двоих будет один мой жених». Приказала царю развести посереди широкого двора огонь и навесить три котла: в первый налить смолы, а во второй — молока, а в третий котел — простой воды и вскипятить все три котла, да и сказала Елена Прекрасна: «Вот кто в этих котлах искупается — тот мой жених будет!» Ванюшка горько плакал: купаться не желает и невесту не берет, а она ему отвечает: «Ты ездил и страдал — я, быть может, твоя буду». А батюшка-царь — у него ноженьки дрожат — и думает: «Как же можно в вару искупаться?»

Она заставила их покониться, кому прежде лезть. Досталось прежде нырять Ванюшке-дурачку. Ванюшка-дурачок горько заплакал и говорит Елене Прекрасной: «Я вот пойду схожу к коньку-горбунку, распрощусь, и в ножки поклонюсь, и отпущу его на свою сторону домой».

Пришел Ванюшка к коньку-горбунку, горько плачет, во слезах своего конька не видит. «Что, Ваня, плачешь?» — «Большая на меня беда! Сейчас кончится жизнь моя: заставляют меня в трех котлах купаться: в кипячей смоле, в молоке и в вару». — «Ну, я бы только был жив, а ты будешь живой! Иди, я — за тобой. Без опаски ныряй! Я в смолу левую ногу обмакну — холоду пущу, в молоко правую макну — льдушечку пущу, а в вар фыркну ноздрями — полон снегу будет».

Ванюшка подошел к котлам — Елена Прекрасна стоит с царем, на краю. Царь дожидается, когда Ванюшка нырнет. Ванюшка перекстился — бултых в смолу! Весь, как головяшка, оттоль вынырнул черный! Как в молочко нырнул — побелее стал, а водой обмылся — стал добрый молодец: ни вздумать, ни взгадать, ни пером написать!

Вот Елена Прекрасна посылает царя: «Ныряй за ним!» Он думает себе: «Ванюшка нырял, и мне надо». Как в смолу нырнул, и теперь там сидит.


Они с Ванюшкой обвенчались, стали жить да быть, больше худа проживать, детей наживать.

И сказке весь конец тут.



Закладка Постоянная ссылка.
1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (5 оценок, среднее: 5,00 из 5)
Загрузка...

Обсуждение закрыто.