Төлке белән бүре/Лиса и волк татарская народная сказка.
I
Борын заманда бер авылда бер карт белән бер карчык торган. Карт карчыгына:
— Карчык, син ипи пешереп куй, мин балык тотарга барып кайтыйм,— дигән.
Шуннан соң карт, бер күлгә барып, балык тоткан. Карт, балыкларны чанага төягән дә, өенә кайтырга чыккан. Юлда ул бөгәрләнеп яткан бер төлке күргән… Төлке үлгән кебек булып ята икән: карт бик шатланган. «Менә карчыкның тунына яхшы якалык та булды бит!» — дигән. Шуннан соң ул төлкене чанасына салган да алга таба китеп барган.
Бу төлке тере булган. Ул як-ягына каранган да, чанадагы балыкларны берәм-берәм ташлый башлаган. Балыкларны ташлап бетергәч, үзе дә төшеп калган. Карт моны сизмәгән.
Безнең балыкчы бабай йортына кайтып җиткән. Чанасына карамыйча гына өенә ашыгып кергән дә:
— Карчык, мин сиңа бик шәп якалык алып кайттым. Бар чыгып кара: чанада балык та күп, якалык та бар,— дигән.
Карчык чыгып караса, балык та, якалык та булмаган!
II
Төлке юл буена ташлап калдырган балыкларны җыеп алган , да утырып ашый башлаган. Шул чагында аның янына бер бүре килеп чыккан. Бүре төлкегә:
— Исәнме, дускай? — дигән.
— Бик яхшы,— дигән Төлке.
— Миңа да балык бирче!
— Үзең тот!
— Мин тота белмим шул.
— Су буена бар да койрыгыңны бәкегә тыгып тор. Балык үзе койрыгыңа ябышыр. Ләкин бик озак утыр, яме!—дигән төлке.
Бүре елга буена барып, бәкегә койрыгын тыгып, төн буе утырган.
III
Кышның бик салкын көннәре була. Бүренең койрыгы бәкегә ябышып ката. Ул урыныннан кузгалып китмәкче булып карый, әмма койрыгын боздан кубарып ала алмый. Ул эченнән генә: «Уй-уй, бик күп балык эләккән икән»,— дип уйлый.
Таң аткач, хатыннар суга килә башлаганнар. Алар. Бүрене күреп: «Бүре бар, бүре!» — дип кычкырырга тотынганнар. Алар, барысы бергә җыелып, кайсы көянтә, кайсы таяк, кайсы башка нәрсә белән бүрене кыйнарга керешкәннәр.
Бүре сикергәли торгач, койрыгын өзеп, артына да карамыйча, урманга чапкан.
***
Бер Төлке авыл буйлап ага торган инеш буенда йөри икән. Вакыт — яңа гына караңгы төшеп килә торган кичнең башы.
Бу Төлкенең бик карыны ачып: «Ашарга берәр нәрсә табып булмасмы икән»,— дип, тавыклар кунаклый торган куначага таба киткән икән — бәке тишеп салынган мурданың (Мурда — чыбыктан үреп ясалган балык тоту җайланмасы) таягына күзе төшкән. «Тукта, карап карыйм әле»,— дип, мурдага таба барса, чыннан да, кояш баеган вакытларда гына хуҗасы карап киткән булган икән, бәкенең өсте дә катмаган. Төлке ал аяклары һәм авызы белән тарткалап мурданы судан чыгарса, ни күрсен: балыклар тулган бит. Төлке, мурданы аннан-моннан ваткалап, балыкларны алган да, ерак түгел бер печән кибәне өстенә менеп ятып, бик тәмләп кенә балык ите ашарга керешкән, ди.
Шул тирәдә генә бер ачыккан Бүре дә: «Берәр нәрсә туры килмәсме»,— дип, иснәнеп йөри икән. Кинәт Бүренең сизгер борынына балык ите исе килеп бәрелгән. Балык исе белән иснә-неп килә икән, Төлкенең кибән түбәсендә ашап ятканын күргән.
Бүре юаш кына, дусларча гына:
— Нихәл, дус кеше? — дигән.
Төлке, авызына балык тутырып чәйнәгән хәлдә:
— Б-б-бик ш-шәп кенә. Б-б-бер дә и-инде, ч-чамасыз һ-һ- һәйбәт! — дип җавап кайтарды, ди.
— Нәрсәдер бик тәмле әйбер ашыйсың бугай, исләре бөтен дөньяга таралган,— дигән дә соры Бүре, авызына җыйналган селәгәйләрен голт итеп йотып, телләрен суырып ялманып куйган, ди.
— Минме? Мин балык бәлеше ашыйм,— дигән Төлке.
— Кайдан, ничек итеп алдың соң син аны? Төшә кешеләр кулына мал,— дигән Бүре.
Аның күзләре усал яна башлаган. Балык ашап яткан Төлкене бөтен көе йотасы килде, ди.
— Ала да, таба да белә ул абыең. Мә әле син дә авыз итеп кара,— ди Төлке.
Төлке, Бүрене юатыр өчен, аны хәйләләп кармакка эләктерү өчен, Бүрегә бераз балык сөякләре ыргытты, ди. Ач Бүре сөякләрне бөтенләй чәйнәмичә генә йотты, ди, әз генә телен йотып җибәрмәде, ди. Шуннан соң Бүре:
— Миңа да өйрәтчәле, мин дә барып алыйм әле шуны,— дип, Төлкегә ялына-ялвара башлады, ди.
— Тыңлап тор яхшылап, өйрәтәм,— ди Төлке.— Әнә тегендәрәк кенә бер бәке булыр. Ул бәке катмаган булыр. Әгәр дә әз-мәз геңә катса, аякларың белән бозны ваткала да су эченә койрыгыңны төбенә хәтле чумдырып тык та утыр. Үзең бер дә кыймылдама. Кыймылдасаң, балыкларны куркытырсың, эләкмәсләр, ди. Шулай тик кенә утырсаң, синең койрыгыңның һәр бөртек йоны саен бер балык ияреп чыгар,— ди.
Бүре, Төлке өйрәткәнчә, бәке кырына бара, су өстенә юка гына булып каткан бозны ал аяклары белән ваткалап, койрыгын төбенә хәтле суга тыгып, бер дә кузгалмый утыра. Бераз утыргач, сынамак өчен генә, бик әз генә койрыгын тарткандай иткән иде, нәрсәдер койрыгының авырая башлавын сизеп: «Ай, харап эш, балыклар куркып качмасалар гына ярар иде»,— дип, тагын тыныч кына утыра башлый. Озак кына утыргач, бервакыт койрыгын судан тартып алмакчы булган иде, һич тә урыныннан кузгала алмады, ди. «Бәй, озаграк тордым микәнни соң, балыклар чамадан тыш күп эләктеме әллә?» —дип тарткалана-йолкына башлагач, эшнең нәрсәдә икәнен сизенеп, Бүренең исе китте, ди. Койрык бөтенләй бозга каткан, ди.
Таң аткач, апалар бәкегә су алырга төшә башладылар, ди. Су буена төшсәләр, бәкедә Бүре утыра. Тиз генә ирләргә хәбәр итеп, берничә ир килеп, кайсысы көянтә белән, кайсысы күсәк белән Бүрене кыйнарга тотынганнар икән, ул арада балыкчы да килеп чыгып, кулындагы боз вата торган бөреше (Бөреш — боз чаба торган корал) белән
Бүренең маңгаена бер-ике мәртәбә сугудан Бүре җансыз гәүдәгә әйләнгән, ди. Бүренең тиресен тунап, базарга чыгарып саттылар, ди.
Ә Төлке Бүрегә бу хәл килгәнне кибән түбәсеннән күзәтеп кенә ятып, бу вакыйгадан ул әле булса көлеп йөри икән, ди.
Однажды у речушки, текущей вдоль деревни, Лиса ходила. Время — как раз после захода солнца, когда зимние сумерки сгущаются на глазах. Лиса была голодная и в надежде поживиться пошла в деревню. Хочет зверюга в курятник забраться и там без труда ужин раздобыть. С такими думами шла она по речке и увидела вдруг небольшую прорубь. Из воды тянется тоненькая верёвка прямо на берег в заросли тальника. Тут Лисица зубками за верёвочку и стала тянуть полегонечку, так и вынула потихонечку полную сеть рыбы. Быстренько рыжая ниточки порвала, добычу всю достала и одну за другой к стогу перетаскала. На самой верхушке ужин разложила, что смекалкою и умом добыла, поудобнее устроилась и стала покусывать рыбье мясо да причмокивать.
В это время неподалёку голодный Волк бродил, искал, чем поживиться. И вдруг ему в нос слабый ветерок рыбий запах донёс. Встрепенулся Волк и побрёл туда, куда тянул его чуткий нюх. Увидел Лису, лежащую на стогу за царским ужином, и молвил сладко:
— Здравствуй, дружище, как дела?
— Ням, ням… Нямчего, ням жалуюсь…
— Ты там, кажись, что-то вкусное ешь… Запах по всему свету разошёлся. — Волк проглотил полный рот слюны, облизал жадно губы.
— Я-то? Я кушаю бялеши (Бялеш – пирог с мясной начинкой.) рыбные, на масле печёные, — лукавит Лиса.
«Ну и везёт же хитрюге», — думает серый, и глаза его зажглись недобрым огнём. Захотелось тут ему проглотить рыжую целиком, с её полным рыбой животом.
Лиса это заметила, и, не будь дурой, скорее начала бирюку зубы заговаривать:
— Братец ты мой, дорогой, если бы ты знал, сколько я труда и терпения приложила, прежде чем нажила богатство такое. Но я всегда готова с тобой поделиться и последним куском.
И лукавка, так сказав, стала вниз кидать кости да рыбьи хвосты. Волк, даже не жуя, глотал всё разом; видать, от жадности у него помутился разум. А Лиса говорит:
— Если хочешь, я могу и тебя научить рыбу ловить.
— Будь так добра, Лисичка, научи, сестричка, а то я с голоду помру, — умоляет серый.
Лиса тут хитро улыбнулась, лукаво так прищурилась и начала плести:
— Слушай крепко, запоминай точно. Тут на речке недалече есть прорубь одна, а рыбы там тьма. Засунешь хвост в воду, а рыбки к нему так и прилипают, так и прицепляются. Сиди тихонько, нешевелёхонько, а не то спугнёшь добычу. Чем дольше просидишь — тем больше вытащишь.
Волк прибежал к проруби, опустил в воду хвост на всю длину и замер. Сидел он, сидел, боясь шелохнуться. Много времени прошло. И вот, наконец, решил вытащить свой хвост, да никак. «Слишком долго сидел, рыбы много прицепилось…» — думает он. А хвост-то примёрз.
Утром женщины пришли за водой. Увидев Волка, сообщили мужикам своим. Вместе с другими прибежал и тот мужик, что сеть поставил. Так он угостил Волка пешней — Волк и концы отдал. Его шкуру мужик содрал и на базаре продал. А Лиса за всем этим наблюдала с верхушки стога и очень смеялась. До сих пор, говорят, ходит и посмеивается над глупым Волком.
Загрузка...
